Vanden sloetel.

Willem van Hildegaersberch.

Ghenoechte dwanc mi ende begheren,
Dat ic soe langhe ghinc spaetseren
In enen hof van rijcker waerde,
Soe dat natuer hoer openbaerde
5 Ende ic te dichten wert vermaent.
Daer stonden bloemen schoen ontspaent,
Die velden groen, die hemel claer.
Nature trat den wille naer
Ende anders crachten vanden sinnen,
10 Dat ic dichtens most beghinnen
Ende mijn sinnen onledich maken.
Junius maent began te naken,
Der Meyen tijt die was gheleden.
In desen hof tot allen steden
15 Wast verchiert mit soeter lucht;
Daer stonden bomen ende ander vrucht,
Die ic niet wel en wist te noemen,
Lover, gras ende schone bloemen,
Diemen mit rechte prysen mochte.
20 Mijn ghepeins ende mijn ghedochte
Die wort in dichten zeer becoort.
Dus ghinc ic weder ende voert
Om een materi te ordineren,
Die sonder enich argueren
25 Ghepresen worde vanden goeden;
Want een dichter moet hem hoeden
Voerden ghenen diet sullen horen,
Dat sijs in nide noch in toorn
Niet en nemen dat hi maect;
30 Doch wert menich man ghelaect
Onverdient ende buten schouden.
Had ic den sin te recht onthouden,
Ic wilde ons proeven ende oirkonden,
Hoe deerste sloetel wert ghevonden,
35 Off waer om datmen sloetel draecht.
Eer God vercoes die suver maecht,
Daer ons ghewin is uut ghesproten,
Soe was die hemel voer ghesloten
Alle menschelike diede.
40 By wat saken dat gheschiede,
Daer vintmen oirkonde of ghescreven,
Die ons te kennen is ghegheven
Inder waerheit, sonder twy;
Want die scriftuer tughet mi vry,
45 Dat hoveerde inden hemel quam,
Ende maecte wech ende dam
Twisken archeit ende doecht.
Daer was tbeghinsel eerst ghevoecht
Entie wortel vander zaken.
50 Daer nae, by des appels smaken,
Viel Adam in groot verlies,
Want Yeve maecten wel soe ries,
Dat hi versmade sijns meesters bot:
Dus quam eerst des hemels slot,
55 Dat hi ontsloet, Marien soen,
Die voer ons allen droech die croen,
Want God is slot ende sloetel beide.
Dus quam die sloetel mit bescheide,
Datmen die boosheit sluten soude
60 Buten, daermen rusten woude;
Want rust ende onrust elc bi namen
Dien concorderen niet te samen.
Dat dede die meester wel aenschijn,
Die ewich wilde in rusten sijn;
65 Want hi maecte den wech soe lanc,
Daer Lucifer by nederzanc,
Twisken den hemel enter hellen,
Datmen mit meten noch mit tellen
Niet en can te vollen scriven,
70 Om dat si ghescheiden souden bliven
Ende nymmermeer te samen comen:
Verstaet dit wel tuwen vromen.
By desen exempel moghen wi leren
Onrust ende boesheit van ons keren,
75 Ende maken oec den wech soe verre,
Dat ons nijt noch ander werre
Niet en brenghe vanden rijck,
Daer vruechd sel wesen ewelijck.
Doe Lucifer ghevallen was
80 Beneden inden helschen pas,
Doe maecte God den mensche vry,
Daer dat serpent quam so bi,
Dat hi word eyghen altehant
Ende uten Paradise ghesant,
85 Daer hi die aerde moste bouwen
Mit yammer ende groten rouwen,
Adam mit Yeven horen tijt.
Nu sent hi doer die werlt wijt
Sijn venijn mit groten hopen,
90 Ende doet Reynaert te hove lopen,
Al daer die heren sijn gheseten.
Dus heeft hi ghepaelt ende soe ghemeten,
Gaetmen oest of comtmen westen,
Datmen sloten ende vesten
95 Ymmer maken moet bi node;
Wanttie trouwe wert so blode
Ende hoer hulp is also cleyn,
Dat si wonen moet alleyn;
Ende worden si niet besloten vast,
100 Men soude hoer doen alsulken last,
Dattet yammer waer te schouwen.
Hi moet verzekert sijn mit trouwen,
Diemen den sloetel sel beloven;
Want schalkernye, breken, roven,
105 Is nu ter werlt een myene plaghe;
Beide bi nachte ende bi daghe
Is trouwe in vresen mitten haren.
Wye nu die sloetel sel bewaren,
Hi moet mit trouwen sijn verselt,
110 Of slotel is om vergheefs ghestelt.
Dat machmen proeven mit ghelike
Byden Soen van hemelrijcke,
Die sinte Pieter maecte portier:
Beyde in hemelrijcke ende hier
115 Mochte hi sluten ende ontsluten
Sonden, of der hellen buten
Wisen die ghenade gheren;
Wyen, dopen, absolveren,
Wert an Pieter al gheset;
120 Ghelove, sloetel ende wet,
Om dat hi en trou ende warich kende,
Ende sonderlinghe mit herten minde
Sinen meester boven al.
Oeck hoe en God dus veel beval,
125 Had hi niet vaste bliven staen,
Twaer al tonvergheifs ghedaen
Al die pine, die hi leet
Door des menschen salicheit,
Marien zoen Jhesus.
130 Dat machmen oec wel proeven dus:
Pieter, doe hi wert verlost
Uter karcker ende ghetroost
Vanden enghel daer ter stede,
Die al die vaste slote ondede,
135 Die Pieter hadden moghen daren
Nochtan liet hi hem vervaren,
Dat hi buten Romen ghinc,
Daer hi sach in waren dinc
Sinen meester, als hem dochte,
140 Of hi sijn cruus ghedraghen brochte.
Doe verboude hem Pieter zaen
Ende vraechde: "Meester, waer wildi gaen?"
Hi sprac: "Pieter, ic bin comen
Mi laten crucen binnen Romen
145 Anderwerven; tis al niet
Dat ic mi wilen crucen liet."
Doe wert Pieter al vervaert
Ende keerde weder te Romen waert,
Al daer hi smaecte sinen doot.
150 Doe en deeds den meester ghenen noot,
Want teen van tween most emmer wesen,
Dat machmen proeven ende lesen.
Want God die had hem al bevolen,
Ghelove, sloetel, macht der stolen,
155 Binden ende tontbinden mede.
Doe hi liet die Roomsche stede,
Om dat hi vreesde voor die pijn,
Doe was tghelove in crancken schijn,
Wan die pijn van onsen heer
160 En hadde verstercket min noch meer,
Tghelove waer thants te niet ghebleven.
Daer mach ic waer exempel gheven
Vanden woerden hier te voren,
Die ic sprac voer uwen oren,
165 Datmen den wisen enten vroeden
Slot ende sloetel late behoeden,
Daer oirbaer ende macht an leit,
Of tis verloren arbeit
Datmen slot ende sloetel smeet.
170 Waer die goede niet bevreet,
Wat souder sloetel dan ghewrocht
Of om enich ghelt ghecocht?
Want sloetels hebben sloetels name,
Om dat si den goeden sijn bequame,
175 Daer si in rusten willen leven,
Enten bosen doen begheven
Menighe boesheit aen sinen danc:
Dat doet, hi en heeft ghenen rumen ganc,
Al daer die sloetel sijn bewaert.
180 Oeck maectet menighen dief verveert,
Dat hi sijn stelen moet laten:
Dus comt die sloetel veel te baten
Beide den quaden ende den goeden.
Hier om radic den wisen vroeden,
185 Die sloetel hebben ofte slote,
Dat si bewaren doen die schote,
Dat die schat hoers sels lijf
Mach rusten voer des niders kijf
Binnen slote of binnen muren;
190 Want valsche niders ende felle zuren
Die vintmen nu soe lanc soe meer;
Enten volke twifelt zeer
Waermen wonen sel in vreden,
Ten si op borghen of in steden,
195 Die lijf of goet verliesen mach.
Hier voermaels over menighen dach
Wast in wonder eerst vertelt,
Nu ist soe langhe voer ghespelt,
Dat die tijt beghint te naken;
200 Want coren, bonen ende baken
Moetmen nu besluten vast
Mit slote voer onnutte gast,
Die den goeden doen verdriet
Ende hoer ghewin hebben verspiet
205 Beyde in straten ende in weghen.
Waert buten slote is gheleghen,
Daer doetmen hem een cranc gheleide.
Naden woorden die ic seide,
Soe hebben sloten grote macht
210 Beide bi daghen ende oec bi nacht;
Want had een man een rijcken schat,
Hi souds een sloetel loven bat
Wel te bewaren tot sinen baten,
Dan yemant die hijt mochte laten,
215 Neven of nichten, broeder of oem.
Oeck soude hi des sloetels nemen goem,
Waerment liet of waerment brochte,
Of wyemen best bevelen mochte,
Of selve doen in sijn behout,
220 Dat nyemant el en creghe ghewout,
Die tot sinen scryen of kiste
Comen mocht mit nauwer liste,
Al daer sijn schat in worde gheschoert.
Ghi hoghe heren, nu mint dit woert,
225 Tot uwen baten dat ict meyn.
Heeft een man een slot alleyn
Van schat of van aertschen goede,
Entaer toe doet alsulke hoede,
Dat hi den sloetel wil ghebruken,
230 Ende op ende toe die kiste luken,
Soe ist oec reden dat een heer bekent,
Wye sijns selfs lichaem mint
Entaer den sloetel of bewaert,
Ende lijf noch goet voer hem en spaert,
235 Ist in weelden of ist in zeer.
Alsulken schat is veel meer
Dan enich schat van aertschen goede,
Diemen sluut in vaster hoede
In scryen, in coffer of in lade;
240 Ende is een heer van wisen rade,
Hi sal den sloetel doen besorghen,
Soe datten huden nochte morghen
Nyemant en can ghedestrueren
Of daer van crighen sijn begheren,
245 Anders dan sijn selfs persoen,
Hy en wilden wel behouden doen
Ende besorghen naerstelijc.
Eens heren lijff, eens heren rijck,
Heeft veel nauwer slutens noot
250 Dan enich scat van goude root,
Diemen ter werlt ghevet prijs.
Ic bins oec te voren wijs,
Al laghe die schat op enen hoop,
Die binnen al der werlt loop
255 Wort ghemint in onsen daghen,
Mocht een heer sijn lijf ondraghen,
Als hi der doot verbeiden moet,
Hi coor sijn lijf voer al dat goet;
Ende hadde hi dan een slot te baten,
260 Hy soude den sloetel node laten
Sere beroven of bederven,
Hy en mocht een beter slot verwerven
Tot sinen baten op te keren.
Bedochten dit die hoghe heren
265 Savonts spade, smorghens vroe,
Sy hadden seker reden daer toe
By menighen punten meer dan yen,
Als ic wil proeven ende ghien,
Want mi is die waerheit cont.
270   Ic quam ghegaen in corten stont
Op een velt, daert schone was,
Recht oft mi droomde, in sulken pas
Alst ander luden plach te doen.
Daer stonden tenten, pauweljoen
275 Opghesleghen ende gherect.
Ic vraechde vast, mi wert ontdect
Naden woerden die waerhede.
Dus ghinc ic voert van stede tot stede
In dat velt ende omtrent;
280 Wan ic quam voer sheren tent,
Die doeverste was van alden heer.
Doe trat ic naer mit groten gheer
Ter tenten binnen, ende sach
Waer die heer int slape lach,
285 Costelijc, mit rijcker waerde.
By hem soe was menich harde
Vaste ghewapent wel ter core;
Tot beyden eynden achter ende vore
Waren si al om gheleghen,
290 Als die hoede willen dreghen
Voir horen heer, voer sijn ghesyn.
Als ic dus quam ter tenten in,
Doe vraechde ic enen vanden knapen
Om die luden ende om die wapen,
295 Die si daer hadden rijckelic ende dier.
Doe antwoerde die knape schier:
"Ic sel u wel berechten dit.
Besiet den schilt van sulver wit,
Daer in twee sloetelen van kele:
300 Ist in aernst of in spele,
Waer mijn heer te velde tijt,
Daer comen si in sulc abijt
Wel ghewapent alle nachte
By horen heer in die wachte,
305 Buten allen anderen steden.
By wat saken, by wat reden
Mach dat sijn, staet wel te vraghen:
Tis gheschiet by ouden daghen,
Dat hoer voerders waren coen,
310 Ende alsoe pijnden wel te doen,
Dat hem die heren gaven lof
Enten sloetel oec daer of,
Dat si bewaerden sheren palen,
Ende hoer gheleide mosten halen
315 Menich mensch op ende neder,
Den enen voert, den anderen weder.
Wairwaert dat si wilden sijn,
Optie zee of inden Rijn,
Mosten si hoer gheleide setten,
320 Want daer stont een borch te Bretten,
Daer op woonden die onbedwonghen.
Ende vanden ouden totten jonghen
Ist so comen vaste voort,
Dat hem die sloetel toebehoert,
325 Want si en eerst in eren creghen.
Daer en mach nyemant segghen tieghen
Inder waerheit openbaer,
Hi en wil den rechte gaen te naer
Ende daer toe die waerheit sparen;
330 Want si bleven veel der jaren
Deerste palen vanden lande,
Ende ooc bewaerden sijt sonder schande.
Al costet menighen man sijn leven,
Si sijn in sulker eren ghebleven,
335 Dat hem die sloetel is bereyt.
Waer mijn heer te velde leit,
Bewaren si dus sijns selfs lijf,
Ende trecken mit hem optie kijf,
Al daer die goeden willen striden.
340 Vroe ende spade, tallen tyden,
Sint die sloetel wort fondeert,
Soe hebben si manlic verweert
Beide lachter ende spot,
Ende sluten noch hoers heren slot,
345 Alst hem bevolen was te sluten.
Binnen slants entaer toe buten
En waren si die blootste nye,
Ende hier of voeren si sloetelen twee
Doerghevlucht in cruusghewise.
350 Tis wel recht dat icse prise,
Want si sijn van hoghen name.
Volmaecte trouwe, rechte schame
Machmen den sloetel liken wel,
Als ic u hier nae proeven sel.
355 Want schaemte dreefse inden doot,
Ghelijc den keel van bloede root
Worden si gheverwet mit trouwen,
Die den sloetel holpen bouwen,
Menichwerven mit groten slaghen,
360 Stoutelijc sonder versaghen,
Soe dattet bloet doer dhelme stoef;
Ende hier om hebsi sulc gheloof,
Dat hem die heer betrouwet wel,
Warwaert dat hi henen sel,
365 Al daer hi vaert om eer te quiten.
Oeck en dorren si ghene verwiten
Nerghent horen tot gheenre stede,
Wye den sloetel voeren mede,
Want si en hebbens niet verdient."
370 Doe antwoerde ic: "Lieve vrient,
Hebben si aldus ghedaen,
Soe sel mijn heer te reden gaen;
Want hi is soe goedertieren,
Ende doen den sloetel noch verchieren,
375 Dat hi in eren bliven mach
Sijn leven lanc entaer toe nach
Die daghen, die sijn kinder leven;
Want hi van minnen wert ghegheven
Ende van weldoen eerst ghevonden.
380 God die starf om onse sonden
Verduldelijck ant cruse naect,
Ende doe die sloetel wert ghemaect,
Doe gafmen hem alsulken keer
Cruus ghewijs, recht min noch meer
385 Datmen Gode daer in bekende,
Op dat hi hem sijn hulpe zende
In weelde, in node, in allen stride,
Dair si quamen, verre of wyde,
Mitten sloetel int gevecht:
390 Dus ist wel reden ende recht,
Datmen wel bewaren doet."
Doe sprac die knaep: "Si sijn soe vroet,
Mijn heer, mijn vrou, onder hem twien,
Ende ander raden die bi hem sien,
395 Men sel den sloetel niet vergheten,
Mar altoes wel behouden weten,
Dat si en selve moghen draeyen,
Ende nyemant el daer mede payen
Weder door lieve noch door leyde.
400 Dat icker alte veel toe seide,
Dat en waer oirbaer noch profijt;
Tis ghenoech tot deser tijt:
Wy willen elc van anderen scheiden.
God bewaer die stede van Leyden!
405 Die voeren oeck twee sloetelen met,
Cruus ghewijs aldus gheset
By horen heer, als ghi hier siet,
Die hem wel ghedencken lyet
Menighen dienst ende ouder daden.
410 Doe die sulke wilden raden
Der steden blame ende oec verlies,
Si en creghen niet al horen kies,
Die dat ghijl te gader sloeghen;
Want die gruut, die syre in droeghen,
415 Maecten bier van harden smaeck.
Dat dede, mijn heer verstont die saeck,
Dat hem die stede was contraer,
Dat recht soe moghelyke waer,
Als of een man een duer juweel
420 Besloten hadde tsinen deel,
Dat boven goude waer te prysen,
Entan den sloetel soude wisen
Den vreemden, die hi niet en kende,
Of tslot verdraeyen mit miswende,
425 Dat waer onnuttelijc te loven:
Alsoe gaern soe souden si cloven
Hoir selven uut hoers heren dienst.
Al mochten si kiesen talre sienst,
Doe en coren si gout noch scat en gheen
430 Voer hoers heren lijf alleen;
Want hoer heer is thoochste goet,
Die mitten slotel is behoet:
Dat bekennen wel die vroede,
Want als si staen in sijnre hoede,
435 Soe wanen si te leven onghestoert,
Die te Leyden binnen der poort
Byden heren sijn gheseten.
Mijn heer en sel oeck niet vergheten
Menighen dienst, die sy hem doen
440 Ende hebben ghedaen in sulc sisoen,
Daer hijs node wilde ontbaren.
En cant u hier niet al verclaren
Hoet van outs is comen haer;
Mar trouwen dienst mit herten gaer
445 Die selmen dancken ende lonen;
Mijn heer en sel hem niet becronen
Vander stede noch vanden luden."
Dus liet ic mi in droem beduden
Vanden sloetel tfondament;
450 Ende als die tale was vollent
Twisken mi entie gheselle
Van woerde te woerde, als ic u telle,
Doe was mijn droem algader uut.
Nu raet mi Willem, dat ic besluut
455 Dit ghedicht ende latent bliven;
Ende wilre yemant meer an scriven,
Dat den sloetel quaem te baten,
Ic wils mi gaern ghenoeghen laten
Sonder toern vander saeck,
460 Al ist dat ic een luttel maeck
Ende ics niet wel en can versinnen;
Mer twisken verliesen ende winnen
Soe mach ic slaen den blinden slach,
Als die ghene die nye en sach
465 Ende byden tasten volghet die pade:
Hi mach wel dichten sijnre schade,
Valt hi neder inder vlyet;
Mar die die scrifte wel beziet
Ende verstaet wat si heeft in,
470 Die mach wel bet den rechten sin
Ontbinden dan ic can ghedoen.
Hier om ende ic mijn sermoen
Meer te dichten teser stont;
Want mijn memori is ghewont
475 Van rouwen ende van groter pijn,
Dat trouwe leeft in medecijn,
Alsoe mi droemde eer ic ontwiec;
Ende waer si niet int herte ziec,
Men deedse zeker wel ghenesen,
480 Mer ten can niet anders wesen
Dan die avonture wijst.
Die een die daelt, die ander rijst,
Alsset dicwijl heeft ghedaen.
Mocht recht nae reden gaen,
485 Soe soudmen ouder daet ghedencken
Ende verdiente mit loon schencken,
Want sulke dinghen biet vrou Ere.
Wildi doen dat ic u lere,
Soe laet den sloetel onvermeden
490 Sluten eerst uwes selfs reden
In rechticheden dach ende nacht,
Daernae muren ende gracht,
Daer wy binnen rusten moghen.
Lozen waen heeft zere bedroghen
495 Den ghenen, die selve gheen archeit en myenen;
Want wye ter schalkernye dienen,
Die toghen menich schoen beraet,
Daer die goede hem op verlaet
Ende blijft bedroghen alte mael.
500 Hier om so sellen wy sluten wael
Muren, graften, poorten, toern,
Ende setten daer goede wachters voren,
Die den sloetel nemen waer,
Soe moghen wy rusten sonder vaer.
Status tekst: klasse B (kritisch)
Handschrift/druk: KB Den Haag 128 E 6 (hs. H), waar nodig aangevuld met KB Brussel 15.659-61 (hs. B).
Folia: zie de editie Bisschop & Verwijs.
Editie: Willem van Hildegaersberch: Gedichten. Editie W.Bisschop en E.Verwijs. 's-Gravenhage 1870.
Oorspronkelijk bestand gemaakt door: T. Meder
HTML voor L. Jz. Coster: Marc van Oostendorp
Copyright: T. Meder