Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc

Hoe dat elckerlijc mensche wert ghedacht Gode rekeninghe te doen

Toegeschreven aan:Petrus Dorlandus (1454-1507)

Hier beghint een schoon boecxken, ghemaect in den maniere van eenen speele ofte esbatemente op elckerlijc mensche, ende indem eersten spreect God almachtig aldus:

God: Ick sie boven uut mijn throne
Dat al dat is int smenschen persone,
Leeft uut vresen, onbekent.
Oec sie ic tvolc also verblent
In sonden, si en kennen mi niet voer God.
Opten aertschen scat sijn si versot.
Dien hebben si voer Gode vercoren,
Ende mi vergheten, die hier te voren
Die doot hebben geleden doer tsmenschen profijt.
Och hovaerdie, ghiericheyt ende nijt,
Metten zeven dootsonden vermoghen,
Hoe sidi ter werelt nu voert ghetoghen!
Want mits den zeven dootsonden gemeen
Es op ghedaen, des ick in ween
Ben seker met alder hemelscher scaren.
Dye zeven duechden, dye machtich waren,
Sijn alle verdreven ende verjaecht;
Want donnosel heeft mij seer gheclaecht,
Elckerlijc leeft nu buyten sorghen;
Nochtan en weten si ghenen morghen,
Ick sie wel: hoe ic tvolc meer spare,
Hoet meer arghert van jare te jare.
Al dat op wast arghert voert.
Daer om wil ic nu, als behoert,
Rekenninghe van Elckerlijc ontfaen.
Want liet ic dye werelt dus langhe staen
In desen leven, in deser tempeesten,
Tvolck souden werden argher dan beesten,
Ende souden noch deen den anderen eten,
Mijn pure ghelove is al vergheten,
Dat ic hem selve gheboot te houden;
Het cranct, het dwijnt, het staet te couden,
Daer ic so minlijc om sterf die doot,
Ontsculdich, onder bedwanc oft noot,
Om dat ick hoepte, dat si bi desen
Mijnder eewigher gloriën ghebrukich souden wesen,
Daer ickse seer toe hadde vercoren.
Nu vinde ick dattet als is verloren
Dat icse so costelic hadde ghemeent.
Hoe menich goet ic hem vry heb verleent
Uut mijnder ontfermherticheydens tresoor,
Dat hem recht toe hoort; nochtans sijnse soe door
Ende verblent int aertse goet,
Als dat justicie wercken moet
Aen Elckerlijc, die leeft zo onvervaert.
Daer sidi, mijn Doot, die niemant en spaert!
Coemt hier! hoort wat ic u sal vermonden
DIE DOOT: Tuwen beveele in allen stonden,
Almachtich God! Segt u beheet.
GOD SPREECT: Gaet hene tot Elckerlijc ghereet,
Ende segt hem van mijnen twegen saen,
Dat hi een pelgrimagie moet gaen
Die niemant ter werelt en mach verbi,
Ende dat hi rekeninghe come doen mi
Sonder vertrec; dat mijn gebot.
DIE DOOT: Het wert ghedaen, almachtich God.
Ick wil ter werelt gaen regneren.
Oeck sal ic rasschelijc, sonder cesseren,
Tot Elckerlijc gaen; hi leeft so beestelic
Buten Gods vreese ende alte vleeselick.
Voer God aenbidt hi deertse goet,
Daer hy deeuwighe vreuchde om derven moet.
Daer wil ic tot hem gaen met snellen keere.

DIE DOOT: Hi coemt hier gaende; help, God Heere!
Hoe luttel vermoet hi op mijn comen!
Ay, Elckerlijc, u wert saen benomen
Dat ghi houden waent seer vast.
Ghi sult staen tot swaren last
Voor Gode almachtich ende buten seghe.
Elckerlijc, waer sidi op weghe
Dus moey? Hebdi al Gods vergheten?
ELCKERLIJC: Waerbi vraechdijs?
DIE DOOT: Dit suldi wel weten,
Wilt na mi hooren te deesen stonden.
Naerstich bin ic aen u ghesonden
Van Gode uut des hemels pleyn.
ELCKERLIJC: Aen my ghesonden?
DIE DOOT: Jae ick, certeyn!
Al hebdi Sijns vergheten, alst blijct
Hi peynst wel om u in Sijn rijck,
Alsoe ick u sal voer oghen legghen.
ELCKERLIJC: Wat begheert God van my?
DIE DOOT: Dat sal ick di segghen:
Rekenninghe wil Hi van u ontfaen
Sonder eenich verdrach.
ELCKERLIJC: Hoe sal ic dat verstaen?
Rekeninghe? wat salt bedieden?
DIE DOOT: Al ghevet u vreemt, het moet ghescieden.
Oec moetti aen nemen sonder verdrach
Een pelgrimagie, die niemant en mach
Weder keeren in gheender manieren.
Brengt u ghescriften ende u pampieren
Met u, ende oversietse bedachtich,
Want ghi moet voer God almachtich
Rekeninghe doen, des seker sijt,
Ende hoe ghi bestaet hebt uwen tijt,
Van uwen wercken, goet ende quaet.
Oeck en hoort hier gheen verlaet
Van dien; alsnu het moet ghescien.
ELCKERLIJC: Daer op ben ic nu al qualic versien,
Rekeninghe te doen, voer Gode bloot,
Wie bistu bode?
DIE DOOT: Ick ben die Doot.
Elckerlijc sal bij Gods beveele rekeninghe doen mi.
ELCKERLIJC: Och, Doot, sidi mi soe bi,
Als icker alder minst op moede,
Doot, wildi van mi hebben goede?
Duysent pont sal ic u gheven,
Op dat ic behouden mach mijn leven
Ende doet mi een verdrach van desen.
DIE DOOT: Elckerlijc, dat en mach niet wesen.
Ick en aensie goet, schat noch have;
Paeus, hertoghe, coninc noch grave
En spare ic niet nae Gods ghebieden.
Waer ic met schatte te vermieden,
Ick creghe wel alder werelt goet.
Nu houtet al met mi den voet.
Oec en gheve ic uutstel noch verdrach.
ELCKERLIJC: Allendich, arm katijf, o wach!
Nu en weet ick mijns selfs ghenen raet
Van rekeninghe te doen: mijn staet
Es so verwerret ende so beslet,
Ic en sier gheen mouwen toe gheset;
So is mijn herte om desen in vaer,
Och mocht ic noch leve twaelf jaer,
So soudic mijn ghescrifte exponeren
Ende oversien; wilt doch cesseren
Als nu, lieve Doot, van wraken,
Tot dat ic versien bin op die saken.
Dat bid ic u doet Gods ontfermen.
DIE DOOT: U en mach baten smeken of kermen.
Dus siet wat u staet te geghinnen.
ELCKERLIJC: Lieve Doot, één sake doet mi bekinnen:
Al yst dat ic dese vaert moet aengaen,
Soudic niet moghen wederkeeren saen,
Als ic mijn rekeninghe hadde ghestelt?
DIE DOOT: Neen ghi, nemmermeer!
ELCKERLIJC: Almoghende Gods ghewelt!
Wilt mijns ontfermen in deser noot!
En soudic niemant, cleyn noch groot,
Daer moghen leyden, had ict te doene?
DIE DOOT: Jae ghi, waer yemant so koene
Dat hi die vaert niet u bestonde.
Spoet u, want God, die alle gronde
Doersiet met Sinen godlijken oghen,
Begheert dat ghi voer Hem coemt toghen
U rekenninghe van dat ghi hebt bedreven.
Wat meendi, dat u hier is ghegheven
Tleven op daerde ende tijtlijc goet?
ELCKERLIJC: Ay lazen, dat waendick!
DIE DOOT: Hoe sidi aldus onvroet,
Elckerlijc, daer ghi hebt vijf sinnen,
Dat ghi soe onsuver sijt van binnen
Ende ic so haestelijc come onversien.
ELCKERLIJC: Allendich katijf! waer sal ic vlien,
Dat ic af quame deser groter sorghen.
Lieve Doot, verdraghet mi tot morghen,
Dat ic mi bespreken mach van desen.
DIE DOOT: Dat en wil ic niet consenterende wesen,
Noch en doe icx niet in gheender tijt;
Ick slae den sulcken ter stont int crijt,
Sonder voer raet, met éénen slach.
Aldus bereyt u in desen dach.
Ick wil uut uwen oghen vertrecken.
Siet dat ghi u naerstelic gaet betrecken
Te segghen: nu coemt den dach
Die Elckerlijc niet voer bi en mach.

ELCKERLIJC: Ay, Elckerlijc, wat dede ic ye gheboren!
Ick sie mijn leven al verloren,
Nu ic doen moet dese langhe vaert,
Daer ic so qualic teghen ben bewaert.
Ic en hebbe noyt goet bedreven:
Aldus heb ic seer luttel ghescreven.
Hoe sal ic mi excuseren int claer?
Ey lacen, ic woude dat ic nu niet en waer!
Dat waer mijnder sielen groot toeverlaet.
Waer mach ic nu soecken troost of raet?
God die Heere, die alle dinc voersiet,
Dat ic veel claghe, ten helpt nit.
Den tijt gaet verre, tes nae noene.
Ay lasen, wat staet mi nu te doene!
Wien mocht ic claghen dese sake?
Laet sien, oft ic mijn Gheselscap sprake
Ende leyde hem te voren om mede te gane.
Soudt hijt mi ontseggen? neen hi, ick wane:
Wi hebben ter werelt in onsen daghen
So groten vrientscap tsamen gedraghen;
Want ic betrou hem alder duecht,
Ick sien; des ben ic rechts verhuecht.
Oec wil ic hem toe spreken sonder verdrach.
. Goeden dach, Gheselscap!
GHESELSCAP: Elckerlijc, goeden dach
Moet u Gode gheven ende ghesonde!
Hoe siedi dus deerlic doet mi orconde:
Hebdi yet sonderlings dat u let?
ELCKERLIJC: Jae ick, Gheselscap.
GHESELSCAP: Achermen, hoe side dus ontset?
Lieve Elckerlijc, ontdectmi uwen noot.
Ic blive u bi tot in die doot,
Op goet gheselscap ende trou gesworen!
ELCKERLIJC: O ghi segt wel, Gheselscap. Want tes verloren!
GHESELSCAP: Ick moet al weten u druc, u lijden.
Een mensche mocht druc uut u snijden!
Waer u mesdaen, ic helpt u wreken,
Al soudicker bliven doot ghesteken
Ende ict wiste te voren claer!
ELCKERLIJC: Danc hebt, Gheselscap.
GHESELSCAP: Ghenen danck een haer.
Daer by segt mi u doghen.
ELCKERLIJC: Gheselle, oft ick u leyde voer oghen
Ende u dien last viel te swaer,
Dan soude ic mi meer bedroeven daer.
Maer ghi segt wel, God moets u lonen.
GHESELSCAP: Way, ic meynet, al sonder honen.
ELCKERLIJC: Ic en vant noyt anders aen u dan trouwe.
GHESELSCAP: So en suldi oeck nemmermeer!
ELCKERLIJC: God loons u ende ons Vrouwe!
Gheselle, ghi hebt mi wat verhaecht.
GHESELSCAP: Elckerlijc, en sijt niet versaecht.
Ick gae met u, al waert in die helle.
ELCKERLIJC: Ghi spreect als een gheselle.
Ic sal u dancken, als ic best kan.
GHESELSCAP: Daer en is gheen dancken an.
Diet niet en dade in wercken aenschijn,
Hi en waer niet waert gheselle te sijn.
Daer om wilt mi uwen last ontdecken
Als ghetrouwe vrient.
ELCKERLIJC: Ick salt u vertrecken
Hier nu seker, al sonder veysen.
Mi es bevolen, dat ic moet reysen
Een grote vaert, hardt ende stranghe.
Oec moet ic rekenninghe doen bi bedwanghe
Voer den hoochsten Coninck almachtich.
Nu bid ic u, dat ghi sijt bedachtich
Mede te gaen, so ghi hebt beloeft.
GHESELSCAP: Dat wel blikelijc . . .
Die ghelofte houdic van waerden.
Mer soudic sulcken reyse aenvaerden
Om beden wille, mi souts verdrieten;
Ic soude van deser gheruchte verscieten.
Mer doch willen wi dbeste doen
Ende ons beraden.
ELCKERLIJC: Och hoort doch dit sermoen!
Seydi mi niet, had icx noot,
Mede te gaen tot in die doot
Oft in die helle, had ict begaert?
GHESELSCAP: Dat soudic seker, maer sulc ghevaert
Es uut ghesteken, plat metten ronsten!
Om waer te seggen: of wi die vaert begonsten,
Wanneer souden wij weder comen na desen?
ELCKERLIJC: Daer en is gheen weder keeren.
GHESELSCAP: So en wil icker niet wesen.
Wie heeft u die bootscap ghebracht?
ELCKERLIJC: Helpt, heylighe Gods cracht!
Heeft die Doot gheweest die bode?
Om al dat leven macht van Gode
En ghinc icker niet, mocht icx voerbi.
ELCKERLIJC: Ghi seydet nochtans toe.
GHESELSCAP: Dat kenne ik vry.
Waert te drincken een goet ghelaghe,
Ick ghinc met u totten daghe,
Oft waert ter kermissen buten der stede,
Oft daer die schone vrouwen waren.
ELCKERLIJC: Daer ghingdi wel mede.
Waert altoos met ghenuechten te gaen, soe waerdi bereet.
GHESELSCAP: Hier en wil ic niet mede, God weet!
Maer woudi pelgrimagie gaen,
Oft woudi yemant doot slaen,
Ic hulpen ontslippen tot in die broock ende oec cloven ontween.
ELCKERLIJC: Och dat is een sober bescheen!
Gheselle, ghi wilt anders dan ick alst noot is.
Gheselle, peyst om trouwe die groot is,
Die wi deen den anderen over menich jaer
Beloeft hebben.
GHESELSCAP: Trou hier, trou daer!
Ic en wilder niet aen, daer mede gesloten
ELCKERLIJC: Noch bid ic, en hadt u niet verdroten,
Doet mi uut gheleye, maect mi moet,
Tot voer die poerte.
GHESELSCAP: Tjacob! ic en sal niet éénen voet.
Mer haddi ter werelt noch ghebleven,
Ick en hadde u nemmermeer begheven,
Nu moet u Ons Lieve Here gheleyden.
Ick wil van u scheyden.

ELCKERLIJC: Es dat ghescheyden
Sonder omsien? Ay lazen, jaet!
Nu sien ic wel, tes cranc toeverlaet,
Tgheselscap, alst coemt ter noot.
Mer waer ic noch in weelden groot,
So soudtmen met mi lachen alteenen.
Met lazen! men wilt met mi niet weenen.
Men seit: in voerspoet vintmen vrient,
Die ter noot niet zeer en dient.
Een ander hem castie bi desen.
Waer wil ic nu troost soeckende wesen?
Ic weet wel: aen mijn Vrient ende Maghe.
Dien wil ic minen noot gaen claghen.
Al is mi mijn Gheselscap af ghegaen,
Si moeten mi doch ter noot bi staen.
Want men doet int ghemeen ghewach,
Dattet bloet cruypet, daert niet wel gaen en mach.
Ic sal besoecken, op dat ic leve.
Waer sidi, vrienden ende maghe?
MAGHE: Hier zijn wi, neve,
Tuwen ghebode, stout ende koene.
NEVE: Elckerlijc, hebdi ons te doene,
Dat segt ons vry.
MAGHE: Ja, sonder verlaet.
Wi zijn tuwen besten, wat ghi bestaet.
Al woudi yemant doot slaen,
Wi helpen u daer toe.
NEVE: Want het moet alsoe staen,
Salment maechscap te recht orboren.
ELCKERLIJC: God die danc u, mijn vrienden vercoren.
Ick claghe u met droevigher herten mijn gevaernis;
Dat ic ontboden bin, alsoot claer is,
Een verre pelgrimagie te gaen,
Daer nemmermeer en is wederkeeren aen;
Daer moet ic rekenninghe doen, die swaer is,
Voerden Heere, diet al openbaer is.
MAGHE: Waer af moetti rekenninghe doen?
ELCKERLIJC: Van mijnen wercken, om cort sermoen:
Hoe ic hier mijnen tijt heb versleten
Op aertrijc ende met sonden verbeten
Ende wat ic heb bedreven
Den tijt, gheleent ende niet ghegeven.
Hier wilt doch mede gaen, dat u Godt wil lonen,
Ende helpt mijn rekenninghe verschoonen,
So sal te minder werden mijn seer.
MAGHE: Wat! daer mede te gaen!
NEVE: Way, schillet niet meer?
Voerwaer, ick heb een ander gehpeyst.
MAGHE: Ic valle op mijn achterhielen!
NEVE: Ten docht niet gheveyst:
Ic seynder mijnre maerten bli ende vro;
Si gaet gaerne ter feesten!
MAGHE: Ick segghe oeck alsoe
Ick soude verschieten int leste.
ELCKERLIJC: En wildi dan niet mede gaen?
NEVE: En laet niet haersten, beste!
Ten is tot gheente feesten te loopen,
Noch tot gheenre sollen!
ELCKERLIJC: Nu, om een eynde te knopen,
Segt, wildi mede, sonder verlaet?
MAGHE: Neve, ic neme uutstel, dach ende raet
Ende mijn ghenachte tot open tijde.
NEVE: Wi willen ons verblasen.
ELCKERLIJC: Hoe soude ick verbliden?
Wat schoonder woerden mi biet,
Alst coemt ter noot, so eest al niet.
Ay lazen! hoe ist hier ghevaren!
NEVE: Elckerlijc, neve, God moet u bewaren.
Ic en wil niet mede, gheseyt opt plat.
Oec heb ic uutstaende te rekenen wat,
Daer bin ic noch qualic op versien.
Dus blive ic hier.

ELCKERLIJC: Dat mach wel zijn.
Tfy Elckerlijc, hebdi u verlaten
Op u Mage; die hem so vroemlijc vermaten,
Laten u bliven in desen dangier;
Siet; oftmense jaechde van hier!
Ick sie: men spreect wel metten monde,
Buyten der daet, uut geveynsden gronde.
Dan segghen si: neve, ghebreect u yet,
Ic ben tuwen besten. Tes seker nyet.
Ende des ghelijc seyt tGheselscap, doch
Tes al zoringhe ende bedroch.
Die wil, macher hem toe verlaten;
Waer mocht ic mi nu henen saten?
Hier is verloren langhe ghebleven.
Wat vrienden sullen mi nu troost geven?
Daer coemt mi wat nieus inne:
Ic heb aen mijn Goet geleyt grote minne.
Wild mij dat helpen tot mijnen orboren,
So en had ict noch niet al verloren.
Ic heb op hem noch alle mijn troost.
O Heere, diet al sal doemen int Oost,
Wilt u gracie op mi ontsluyten!
Waer sidi, mijn Goet?
TGOET: Ick legghe hier in muten
Versockelt, vermost, als ghi mi siet,
Vertast vervuylt; ic en kan mi niet
Verporren; also ic ben tsamen gesmoert.
Wat wildi mi hebben?
ELCKERLIJC: Coemt rasch hier voert,
Lichtelic, Goet, ende laet u sien.
Ghi moet mi beraden.
TGOET: Wat rade sal u van mi ghescien?
Hebdi ter werelt enich letten,
Dat sal ic u betteren.
ELCKERLIJC: Tes al een ander smette.
Ten is niet ter werelt, wilt mi verstaen.
Ick bin ontboden daer ic moet gaen
Een grote pelgrimagie, sonder verdrach.
Oec moet ic, dat is mij tswaerste gelach,
Rekenninghe doen voerden oversten Heere,
Om dwelc ic troost aen u begheere.
Mits dien dat ic van kintschen tijden
Hadde iin u groot verblijden,
Ende dat mijnen troest al aen u stoet,
So bid ic u, mijn uutvercoren Goet,
Dat ghi met mi gaet sonder cesseren;
Want ghi mocht mi licht voer Gode pureren:
Want Tgoet kan suveren smetten claer.
TGOET: Neen, Elckerlijc, ic mocht u letten daer,
Ic en volghe niemant tot sulcker reisen.
Ende al ghinghe ic mede, wilt peisen,
So soudi mijns te wors hebben grotelic.
Bi redenen; ic salt u segghen blotelijc:
Ic heb zeer u pampier verweert.
Want al u sinnen hebdi verteert
Aen mi; dat mach u leet zijn.
Want u rekenninghe sal onghereet zijn
Voer God almachtich, mits minen scouwen.
ELCKERLIJC: Dat mach mi wel berouwen,
Als ict verantwoerden sal moeten strangelic.
Op, ga wi, mede!
TGOET: Neen, ick bin onbrangelic.
Aldus en volghe ic u niet een twint.
ELCKERLIJC: Ay lazen! ick heb u oeck ghemint
Mijn leefdaghe tot opten tijt van nu.
TGOET: Dat es een eeuwige verdomenis voer u:
Mijn minne es contrrye des hemel staten.
Maer haddi mi gemint bi maten
Ende van mi ghedeylt den armen,
So en dorfstu nu niet karmen,
Noch staen bedroeft, dat u nu swaer is.
ELCKERLIJC: Ay lazen God! ic ken dat waer is.
TGOET: Waendi dat ic u bin?
ELCKERLIJC: Ick hadt ghemeent.
TGOET: Swijcht, ic en bin mer u gheleent
Van Gode; Hy proeft, claer alst is over oghen,
Hoe ghi sult in weelden poghen.
Die menighe blijft bi mi verloren,
Meer dan behouden, weet dat te voren.
Waendi dat ic u sal volgen, Elckerlijc,
Van deser werelt? neen ic, sekerlijc!
ELCKERLIJC: Dat waende ic claerlijc, om dat ic u oyt hadde so lief.
TGOET: Daer om: tGoet kenne ic der sielen dief.
Als ghi nu van hier zijt, dat en mach niet lieghen,
Soe wil ic eenen anderen bedrieghen,
Ghelijc ic dede voer uwen tijt.
ELCKERLIJC: Och, valsche Goet, vermaledijt!
Hoe hebdi mi in u net bevaen,
Verrader Gods.
TGOET: Ghi hebt dat al u selven ghedaen,
Dat mi lief es te deser tijt.
Ic moet daer om lachen!
ELCKERLIJC: Sidi dies verblijt,
Om dat ghi mi van Gode hebt beroeft?
Hi is sot, die enich goet gheloeft.
Dat mach ic, Elckerlijc, wel beclaghen.
En wildi dan niet mede?
TGOET: Ey seker, neen ick!

ELCKERLIJC

Och, wien sal ict dan ghewaghen
Mede te gaen in desen groten last?
Eerst had ic op mijn Gheselscap ghepast;
Die seydt mi schoen toe menichfout,
Mer achter na sloech hi mi niet hout.
Daer vandic dattet al was bedroch.
Doen ghinc ic tot minen Maghen noch;
Die seydent mi toe, claer als ghelas.
Ten eynden vandic als ghedwas.
Doen wert ic dencken op mijn goet,
Daer ic aen leyde minen moet.
Dat en gaf mi troest noch raet
Dan dattet Goet in verdoemenis staet.
Dies ic mi selven wel mach bespuwen.
Tfy Elckerlijc, u mach wel gruwen!
Hoe deerlic mach ic u versmaden!
Heere God, wie sal mi nu beraden,
Daer ic noch bi werde verhuecht?
Niemant bat dan mijn Duecht.
Maer lazen! si is so teer van leden;
Ic meen, si niet connen en sou vander steden.
Och, en sal ic haer nyet toe doren spreken an?
Wil ic? neen ick; ick sal nochtan.
Tvare alst mach, ic met er henen,

Waer sidi, Mijn Duecht?

DUECHT

Ick ligghe hier al verdwenen
Te bedde, vercrepelt ende al ontset.
Ick en kan gheroeren niet een let,
So hebdi mi ghevoecht mit uwen misdaden.
Wat is u ghelieven?

ELCKERLIJC

Ghi moet mi beraden,
Want icx noot heb, tot mijnder vromen.

DUECHT

Elckerlijc, ic heb wel vernomen,
Dat ghi ter rekenninghe sijt ghedacht
Voer den oversten Heere.

ELCKERLIJC

Och, dat si u gheclaecht.
Ic come u bidden uuttermaten,
Dat ghi daer met mi gaet.

DUECHT

Al mocht mi al die werelt baten,
Ick en konst niet alleen ghestaen.

ELCKERLIJC

Ay lazen, sidi so cranck?

DUECHT

Dat hebdi mi al ghedaen.
Haddi mi volcomelijc ghevoecht,
Ic sou u rekenninghe, die nu onreyn is,
Gesuvert hebben, des u siel in weyn is.
Siet u ghescrifte ende uw wercken,
Hoe dat si hier legghen.

ELCKERLIJC

Gods cracht wil mi stercken!
Men siet hier één letter niet die reyn es.
Is dit al mijn ghescrifte?

DUECHT

Seker ick meynes.
Dat moechdi sien aen mijn ghesonde.

ELCKERLIJC

Mijn waerde Duecht, uut goeden gronde
Ic bid u, troost mi tot mijnen orboren,
Oft ic bin eewelijc verloren.
Want Geselscap, Vrient, Maghe ende Goet
Sijn mi af ghegaen; in rechter oetmoet:
Helpt mi mijn rekenninghe sluyten hier voer den hoochsten Heere.

DUECHT

Elckerlijc, ghi deert mi seere.
Ick sou helpen, waer icx machtich.

ELCKERLIJC

Duecht, soudi mi wel beraden?

DUECHT

Dies bin ick bedachtich,
Hoe wel ic niet en mach vander steden.
Noch heb ic een suster, die sal gaen mede;
Kennisse heetse, die u leyden sal
Te trecken ter rekenninghe, die fel es.
.

KENNISSE

Elckerlijc, ick sal u bewaren.

ELCKERLIJC

Ick waen, mi nu wel es.
Ick ben eens deels ghepayt van desen.
Gods lof moeter in Gheselscapërt wesen!

DUECHT

Als si u gheleyt heeft sonder letten,
Daer ghi u suveren sult van smetten,
Dan sal ic gesont werden ende comen u bij,
Ende gaen ter rekenninghe als Duecht mit die,
Om te helpen zommeren tot uwer vruecht
Voerden oversten Heere.

ELCKERLIJC

Danck hebt, uutvercoren Duecht!
Ick bin ghetroost boven maten
Op u suete woerden.

KENNISSE

Nu gaen wi ons saten
Tot Biechten; si es een suver rivier,
Sy sal u pureren.

ELCKERLIJC

Uut reyner bestier
So gaen wi tot daer; ic bids u beyden:
Waer woent Biechte?

KENNISSE

Int Huys der Salciheyden;
Daer sullen wijse vinden, soudic meenen.

ELCKERLIJC

Ons Here God wil ons gracie verleenen
Tot haer, die ons vertroosten moet.

KENNISSE

Elckerlijc, dit is Biechte; valt haer te voet.
Sy es voer Gode lief ende waert.

ELCKERLIJC

O gloriose Bloome, diet al verclaert,
Ende doncker smetten doet vergaen,
Ick knyele voer u, wilt mi dwaen
Van mijn sonden; in u aenscouwen
Ick coem met Kennisse te mijnen behouwe,
Bedroeft van herten ende seer versaecht.
Want ic ben vander Doot ghedaecht
Te gaen een pelgrimagie, die groot is;
Oec moet ic rekenninghe doen, die bloot is,
Voor Hem, die doersiet alle gronde.
Nu bid ic, Biechte, moeder van alle ghesonde:
Verclaert mijn brieven, want Duecht seer onghesont is.

BIECHTE

Elckerlijc, u lijden mi wel kont is;
Om dat ghi mit Kennisse to mi sijt comen,
So sla ic u troesten tuwer vromen.
Oec sal ic u gheven een juweelken rene,
Dat Penitencie heet alleene.
Daer suldi u lichaem mede termijnen
Met abstinencie ende met pijnen.
Houdt daer, siet die gheesselen puere:
Dat Penitencie, strang ende suere.
Peyst dat Ons Here oeck was gheslaghen
Met geesselen, dat Hi woude verdraghen
Recht voer Sijn pelgrimagie stranghe;
Kennisse, hout hem in desen ganghe,
So sal sijn Duecht werden spoedich.
Ende emmer hoept aen Gode oetmoedich,
Want u tijt varinck eynden sal.
Bidt Hem ghenade: dit suldi vinden al;
Ende orboert die harde knopen altijt.
Kennisse, siet dat ghi bi hem sijt,
Als hi tot Penitencie keert.

KENNISSE

Gaerne Biechte.

ELCKERLIJC

God si hier in Gheëert!
Nu wil ic mijn penitencie beghinnen,
Want dlicht heeft mi verlicht van binnen,
Al sijn dese knopen strenghe ende hardt.

KENNISSE

Elckerlijc, hoe suer dat u wert
Siet dat ghi u penitencie volstaet.
Ick, Kennisse, sal u gheven raet,
Dat ghi u rekenninghe sult tonen bloot.

ELCKERLIJC

O levende Leven! o hemels Broot!
O Wech der waerheyt! o godlic Wesen,
Die neder quam uut sijns Vaders schoot
In een suver Maecht gheresen,
Om dat ghi Elckerlijc wout ghenesen,
Die Adam onterfde bi Yeven rade;
O Heylighe Triniteit uut ghelesen,
Wilt mi vergheven mijn mesdade,
Want ic begheer aen u ghenade.

O godlijc Tresoer! o coninclijc Saet!
O alder werelt toeverlaet!
Specie der engelen sonder versaden!
Spiegel der vruecht daert al aen staet,
Hoor mijn roepen, al yst te spade;
Mijn bede wel inden troen ontfaet.
Alt bin ic sondich, mesdadich ende quaet,
Scrijft mi int boeck des Hemels blade,
Want ic begheer aen u ghenade.

O Maria, moeder des Hemels almachtich!
Staet mi ter noot bi voordachtich,
Dat mi die Viant niet en verlade!
Want nakende is mi die doot crachtich.
Bidt voer mi dijnen Sone voerdachtich,
So dat ic mach gaen inden rechten pade,
Daer die wegen niet en sijn onrachtich.
Maect mi uwes Kints rijc delachtich,
So dat ic in Sijn Passie bade,
Want ic begheer aen U ghenade.

Kennisse, gheeft mi die gheselen bi vramen,
Die penitencie hieren bi namen;
Ic salt beghinnen, God geeft mi gracie.

KENNISSE

Elckerlijc, God gheve u spacie!
So ghevicx u inden naem Ons Heeren,
Daer ghi ter rekenninghe moet keeren.

ELCKERLIJC

Inden naem des Vaders ende des Soens, mede
Des Heylige Gheests, inder Drievuldichede,
Beghin ic mijn penitencie te doen.
Neemt, lichaem, voer dat ghie waert so coen
Mij te bringhen inden wech der plaghen!
Daer om moetti nu sijn gheslagen.
Ghi hebbes wel verdient ghewarich.
Ay broeders, doet alle penitencie strange ende vruchtbarich,
Tsegen dat ghi u pelgrimagie moet gaen.

DUECHT

God danc! ic beghin nu wel te gaen,
Want Elckerlijc heeft mi ghenesen;
Dies wil ic eewich bi hem wesen.
Oeck sal ic sijn weldaet clareren;
Dies wil ic bi hem gaen te tijde.

KENNISSE

Elckerlijc, sijt vro ende blijde!
U weldaet coemt, nu sijt verhuecht!

ELCKERLIJC

Wie maecht sijn, Kennisse?

KENNISSE

Het is u Duecht,
Gans ende ghesont op die beene.

ELCKERLIJC

Van blijscappen ic weene.
Nu wil ic meer slaen dan te voren.

DUECHT

Elckerlijc, pelgrim uutvercoren,
Ghebenedijt sidi, sone der victoriën,
Want u is nakende dlicht der glorieën.
Ghi hebt mi ghemaert al ghesont;
Des sal ic u bi bliven teewigher stont,
God sal dijnre ontfermen, hebt goet betrouwen.

ELCKERLIJC

Welcoem, Duecht, mijn oghen douwen
In rechter oetmoedigher blijscap soet.

KENNISSE

En slaet niet meer, hebt goeden moet:
God siet u leven inden throone.
Doet aen dit cleet tuwen loone;
Het is met uwen tranen bevloeyt.
Dus draechtet vrij onghemoeyt;
Oft anders soudijt voor Gode gemissen.

ELCKERLIJC

Hoe heet dit cleet?

KENNISSE

Tcleet van berouwenissen;
Het sal Gode alte wel behagen.

DUECHT

Elckerlijc, wilt dat cleet aendraghen,
Want Kennisse bevet u aenghedaen.

ELCKERLIJC

Soe wil ic berouwenisse ontfaen,
Om dat God dit cleet heeft so weert.
Nu willen wi gaen onverveert.
Duecht, hebdi ons rekenninghe claer?

DUECHT

Jae ic, Elckerlijc.

ELCKERLIJC

So en heb ic ghenen vaer.
Op vrienden, en wilt van mi niet sceyden.

KENNISSE

Neen wi, Elckerlijc.

DUECHT

Ghi moet noch met u leyden
Drie personen van groter macht.

ELCKERLIJC

Wie souden si wesen?

DUECHT

Wijsheyt ende u Cracht,
U Scoonheit en mach niet achter bliven.

KENNISSE

Noch moetti hebben sonder becliven
U Vijf Sinnen als u beradere.

ELCKERLIJC

Hoe soude icxse ghecrighen?

KENNISSE

Roepse alle gadere,
Si sullent hooren al sonder verdrach.

ELCKERLIJC

Mijn vrienden, coemt alle op mijnen dach:
Wijsheyt, Cracht, Scoonheyt ende Vijf Sinnen.

CRACHT

Hier sijn wi alle tot uwer minnen.
Wat wildi van ons hebben ghedaen?

DUECHT

Dat ghi met Elckerlijc wilt gaen
Sijn pelgrimagie helpen volbringen;
Want hi gedaecht is ter rekeningen
Voor Gode te comen onghelet.
Siet oft ghi mede wilt.

SCOONHEIT

Wie willen alle met,
Tsijnre hulpen ende tsijnen rade.

VROETSCAP

Dat willen wi certeyn.

ELCKERLIJC

O almoghende God, ghenade.
U love ic dat ic dus heb ghebracht
Vroescap, Scoonheit, Vijf Sinnen ende Cracht
Ende mijn Duecht met Kennisse claer.
Nu heb ic gheselscap te wille daer;
Ic en geerder niet meer te minen verdoene.

CRACHT

Ick blive u bi, stout ende koene,
Al waert te gaen in eenen strijt.

VIJF SINNEN

Ende ic, al waert die werelt wijt,
Ic en scheyde van u in gheenre noot.

SCHOONHEYT

So en sal ick oeck tot in die doot,
Comer af datter af comen mach!

VROETSCAP

Elckerlijc, wes ic u doe ghewach;
Gaet voersienlich ende al met staden.
Wi sullen u alle duecht raden
Ende sullen u helpen wel bestieren.

ELCKERLIJC

Dit sijn vrienden die niet en faelgieren.
Dat lone hem God, die Hemelsche Vader!
Nu hoort, mijn vrienden, alle gader:
Ick wil gaen stellen mijn testament
Voor u allen hier in present.
In caritaten ende in rechter oetmoede
Deel ic den armen van mijnen goede
Deen helft, ende dander helft daer ane
Ghevick daer si schuldich is te gane.
Dit te doen ic den Viant nu te schanen,
Om los te gaen uut sinen handen,
Nae mijn leven in desen daghe.

KENNISSE

Elckerlijc, hoort eat ick ghewaghe:
Gaet totten priesterliken staet
Ende siet dat ghi van hem ontfaet
Tsacrament ende Olijs mede.
Dan keert hier weder tot deser stede.
Wi sullen alle nae u verbeyden.

VIJF SINNEN

Jae, Elckerlijc, gaet u bereyden.
Ten is keyser, coninc, hertoghe of grave
Die van Gode hebben alsulcken grave,
Als die minste priester doet alleene.
Van alden sacramenten reene
Draecht hi den slotel, al doet bereyt
Tot des menschen salicheyt,
Die ons God teender medecijne
Gaf uuter herten sijen,
Hier in desen aertschen leven.
Die Heylighe Sacramenten seven:
Doopsel, Vormsel, Priesterscap goet
Ende tSacrament, Gods Vleesch ende Bloet,
Biechte, Huwelic ende tHeylich Olyzel met,
Dit zijn de seven onbesmet:
Sacramenten van groter waerden.

ELCKERLIJC

Ic wil Gods lichaem minlic aenvaerden
Ende oetmoedelijc totten priester gaen.

VIJF SINNEN

Elckerlijc, dat is wel ghedaen:
God laet u met salicheden volbringhen!
Die priester gaet boven alle dinghen.
Si zijn die ons die Scrifuere leeren
Ende den mensche van sonden keeren.
God heeft hem meer machts ghegheven
Dan den ynghelen int eewich leven.
Want Elckerlijc priester kan maken claer,
Met vijf woerden opten outaer
Inder missen, des zijt vroet,
Gods lichaem, warachich Vleesch ende Bloet,
Ende handelt den Scepper tusscen zijn handen.
Die priester bint ende ontbint alle banden
Inden hemel ende opter aerde.
Och edel priester van groter waerde,
Al custen wi u voetstappen, gi waret waert!
Wie van sonden troost begaert,
Die en connen vinden gheen toeverlaet
Dan aenden priesterliken staet.
Dit heeft die Heere den priester ghegheven
Ende zijn in Zijn stede hier ghebleven.
Dus zijn si boven die enghelen gheset.

KENNISSE

Dats waer, diet wel hout onbesmet.
Mer doen Hi hinc met groter smerten
Aent cruce, daer gaf Hij ons uut Zijnder herten
Die seven Sacramenten met seere;
Hi en vercoft ons niet, die Heere!
Hier om dat Sinte Peter lijdt,
Dat si alle zijn vermaledijt,
Die God copen oft vercopen
Ende daer af ghelt nemen met hoopen.
Si gheven den sondaer quaet exempel;
Haer kinder lopen inden tempel,
Ende som sitten si bi wiven
In onsuverheyt van liven.
Dese zijn emmers haers sins onvroet.

VIJF SINNEN

Ic hope, of God wil, dat niemant en doet.
Daer om: laet ons die priester eeren
Ende volghen altijt haer leeren,
Wi zijn haer scapen ende si ons herden,
Daer wi alle in behoet werden.
Laet dit wesen niet meer vermaen.

DUECHT: Elckerlijc coemt, hi heeft voldaen;
Dus laet ons zijn op ons hoede.
ELCKERLIJC: Heer God, mi is so wel te moede,
Dat ic van vruechden wene als een kint.
Ic hebbe ontfaen mijn sacramint
Ende dat Olizel mede; danc heb diet riet!
Nu vrienden, sonder te letten yet,
Ick danck Gode, dat ic u allen vant.
Slaet aen dit roeyken alle u hant
Ende volghet mi haestelic na desen.
Ick gae vore, daer ic wil wesen.
Ons Heere God, wil mi gheleyden!
CRACHT: Elckerlijc, wi en willen van u niet sceyden,
Voer ghi ghedaen hebt dese vaert.
VROETSCAP: Wi blivens u bi onghespaert,
Also wi gheloeft hebben onlanghe.
KENNISSE: Och, dits een pelgrimagie seer strange,
Die Elckerlijc sal moeten gaen.
CRACHT: Elckerlijc, siet hoe wi u bi staen,
Sterck, vroem; en hebt gheen vaer.
ELCKERLIJC: Ay mil die leden zijn mi so swaer,
Dat si gaen heven doer den gru.
Lieve vrienden, wi en willen niet keeren nu.
Sal ic mijn pelgrimagie betalen,
So moet ic hier binnen dalen
In desen put ende werden aerde.
SCHOONHEYT: Wat! in desen putte?
ELCKERLIJC: Ja van desen waerden
Soe moeten wi werden, clein ende groot.
SCHOONHEYT: Wat! hier in versmoren?
ELCKERLIJC: Ja, hier in versmoren ende bliven doot
Ter werelt, met levende wesen altijt
Voerden oversten Heere.
SCHOONHEYT: Ick schelt u al quijt!
Adieu! vaert wel! ic schoer mijn scout; ick gae als de domme.
ELCKERLIJC: Wat, Schoonheyt?
SCHOONHEYT: Ic bin al dove; ic en saghe niet omme,
Al mocht mi alder werelt schat baten.
ELCKERLIJC: Waer op wil ic mi verlaten?
Schoonheyt vliet, oftmense jaechde.
Nochtan te voren, doen ic haer vraechde,
Woude si met mi sterven ende leven.
CRACHT: Elckerlijc, ic wil u oec gegheven.
U spel en behaecht mi niet te deghe.
ELCKERLIJC: Cracht, suldi mi oec ontgaen?
CRACHT: Ja, ic wil seker weghe.
Daer mede ghesloten, een voer al.
ELCKERLIJC: Lieve Cracht, ontbeyt noch!
CRACHT: Bi Sinte Loy, ick en sal!
Waendi dat ic in dien put wil versmoren?
ELCKERLIJC: Ende suldi mi dan ontgaen?
CRACHT: Ja ick, tes al verloren,
Al soudi uwen navel uut crijten.
ELCKERLIJC: Suldi aldus u ghelofte quijten?
Ghi soudt mi bi bliven, so ghi seyt.
CRACHT: Ick heb u verre ghenoech gheleyt.
Oec sidi oudt ghenoech, ic waen,
U pelgrimagie alleen te gaen.
Mi es leet dat icker heden quam.
ELCKERLIJC: Ay, lieve Cracht, ic make u gram?
CRACHT: Tes al verloren; rust u hoeft
Ende gaet int doncker huys.
ELCKERLIJC: Dit en had ic u niet gheloeft.
Wie wil hem verlaten op zijn cracht?
Si vliet, als mist doet uter gracht.
Schoonheyt is al wint die vlieghet.
Ay, getrouwe vrienden, dat ghi dus lieghet!
Ghi seydet mi toe schoon ter kore.
VROETSCAP: Elckerlijc, ic wil oeck gaen dore
Ende nemen uutstel van desen.
Waendi dat wi hier in willen wesen?
Hoet u van dien, ic wils mi wachten!
ELCKERLIJC: O Vroetscap, Vroetscap!
VROETSCAP: Ick en wils niet achten.
Tes verloren ghevroetscapt, claer.
ELCKERLIJC: Lieve Vroetscap, coemt doch soe naer,
Dat ghi hier binnen den gront aensiet.
Ick bidts u oetmoedelijc.
ijc.
VROETSCAP: Bi Sinte Loy, ick en doe des niet!
Mi rouwet dat icker ye quam so bi.
ELCKERLIJC: Och, al mist, dat God niet en si!
Schoon, Cracht ende Vroetscap groot,
Het vliet van Elckerlijc, als coemt de doot.
Arm mensche, waer sal ic nu op lenen?
VIJF SINNEN: Elckerlijc, ic wi oec henen
Ende volghen den anderen die u ontwerven.
ELCKERLIJC: Och. lieve Vijf Sinnen.
VIJF SINNEN: Ick en wil daer niet aen winnen!
Dat ghi veel roept, ten mach nyet baten.
ELCKERLIJC: Och, suldi mi alle gader laten?
DUECHT: Neen mi, Elckerlijc, zijt ghestilt.
ELCKERLIJC: Ay mi, mijn Vijf Sinnen!
VIJF SINNEN: Roept al dat ghi wilt.
Ghi en sult ni niet meer van voor bekijken.
ELCKERLIJC: Lieve Duecht, blijft ghi bi mi?
DUECHT: Ick en sal u nemmermeer beswijken.
Om leven, om sterven, of om gheen torment.
ELCKERLIJC: Hier zijn ghetrouwe vrienden bekent!
Alle die mi ontgaen ghemeene,
Die mindic meer dan mijn Duecht alleene.
Kennisse, suldi mi oec begheven?
KENNISSE: Ja ic, Elckerlijc, als hi eyndet u leven,
Mer seker niet eer, om gheen dangier.
ELCKERLIJC: Danck hebt, Kennisse.
KENNISSE: Ick en scheyde niet van hier,
Voer dat ghi zijt daer ghi behoort.
ELCKERLIJC: Mi dunckt, wacharmen! wij moeten voert,
Rekenninghe doen ende ghelden mijn scult.
Want mijn tijt is schier vervult.
Neemter exempel aen, diet hoort ende siet.
Ende merct, hoet nu al van mi vliet,
Sonder mijn Duecht wil met mi varen.
DUECHT: Alle aertsche dinghen zijn al niet.
ELCKERLIJC: Duecht, merct hoet nu al van mi vliet!
DUECHT: Schoonheyt, Cracht, Vroetscap, dat hem liet,
Tgheselscap, die Vrienden en Magen waren.
ELCKERLIJC: Nu merct hoe nu al van mi vliet!
Sonder mijn Duecht, die wil met mi varen.
Ghenade, Coninck der enghelen scaren,
Ghenade, Moeder Gods, staet mi bi!
DUECHT: Ic sal mi puer voer Gode verclaren.
ELCKERLIJC: Ghenade, Coninc der enghelen scaren!
DUECHT: Cort ons die pine, sonder verswaren!
Maect ons deynde los ende vri!
ELCKERLIJC: Ghenade, Coninck der enghelen scaren!
Ghenade, Moeder Gods, staet mi bi!
In uwen handen, Vader, hoe dat si,
Beveel ic U minen gheest in vreden.
Ick vare metter Duecht.
KENNISSE: Hi heeft leden
Dat wij alle moeten gelden.
Die Duecht sal nu haer selven melden
Voer Hem diet al ordelen sal.
Mi dunct, ic hore der enghelen ghescal
Hier boven; den hemel is seker ontdaen,
Daer Elckerlijc binnen sal zijn ontfaen.
DIE YNGHEL SEYT

Die Naeprologhe

Neemt in dancke cleyn ende groot,
Ende siet hoe Elckerlijc coemt ter doot.
Gheselscap, Vrienden ende Goet
Gaet Elckerlijc af, zijt des vroet.
Scoonheit, Cracht, Vroescap ende Vijf Sinnen,
Tes al verganclijc, zijt des te binnen,
Sonder die Duecht volcht voer al.
Mer als die Duecht is so smal,
Dat si niet mede en mach oft en kan,
Arm Elckerlijc, hoe vaerdi dan
Ter rekenninghen voer Onsen Heere?
Dan gadi van wee, van seere;
Want na die Doot eerst quaet te verhalen;
Daer en baet voerspraec noch tale.
Ay Elckerlijc, hoe moechdi wesen
Hovaerdich, nidich; seer uut ghelesen,
Merct desen spieghel, hebten voer oghen
Ende wilt u van hovardieën poghen
Ende oec van allen sonden met.
Nu laet ons bidden onghelet,
Dat dit Elck mensche moet vesten,
Dat wi voer Gode suver comen ten lesten.
Des gonne ons die hemelsche Vader.
`Amen' segghet alle gader.

God heb lof.

Bezorgd door Joachim Verhagen (J.C.D.Verhagen@fys.ruu.nl)

Tips bij het lezen van middelnederlands